Σαν σήμερα: 25 Νοεμβρίου 1973 – Ανατρέπεται η κυβέρνηση Μαρκεζίνη, ο Παπαδόπουλος τίθεται υπό περιορισμό και ο Ιωαννίδης γίνεται ο «ισχυρός ανήρ» του καθεστώτος
Στις 25 Νοεμβρίου 1973 ανατρέπεται η κυβέρνηση Μαρκεζίνη και ο ίδιος ο δικτάτορας Γεώργιος Παπαδόπουλος, ο οποίος τίθεται υπό περιορισμό στο σπίτι του στο Λαγονήσι. Νέος ισχυρός ανήρ του απριλιανού καθεστώτος, ο ταξίαρχος Ιωαννίδης. Νέος Πρόεδρος της Δημοκρατίας ορκίζεται ο στρατηγός Φαίδων Γκιζίκης και πρωθυπουργός ο Αδαμάντιος Ανδρουτσόπουλος.
Η κυβέρνηση Σπύρου Μαρκεζίνη (Οκτώβριος - Νοέμβριος 1973) αντικατέστησε την προηγούμενη κυβέρνηση του Γεωργίου Παπαδόπουλου, όταν ο τελευταίος ανέλαβε το αξίωμα του Προέδρου της Δημοκρατίας, με σκοπό να προωθήσει την πολιτικοποίηση (δηλ. την ανάληψη της εξουσίας από εκλεγμένους πολιτικούς).
Ο Γεώργιος Παπαδόπουλος στα πλαίσια του σχεδίου φιλελευθεροποίησης του καθεστώτος - που περιλάμβανε την δημιουργία νέου Συντάγματος, την εγκαθίδρυση του πολιτεύματος της Προεδρικής Δημοκρατίας, και την διεξαγωγή εκλογών εν ευθέτω χρόνω, για την επιστροφή στο κοινοβουλευτικό καθεστώς, όλα αυτά υπό την επίβλεψη του ιδίου - και αφού οι συνομιλίες με άλλες πολιτικές προσωπικότητες ναυάγησαν, βρήκε στο πρόσωπο του αρχηγού του (εν αναστολή) κόμματος των Προοδευτικών, Σπύρου Μαρκεζίνη, τον άνθρωπο που δέχτηκε να αναλάβει την Πρωθυπουργία και να οδηγήσει τη χώρα σε εκλογές. Όπως υποστήριξε ο ίδιος «Εδέχθην την πρωθυπουργίαν διότι κατειχόμην από την έμμονον ιδέαν ότι δεν έπρεπε να απολεσθή η παρεχομένη ευκαιρία της πάση θυσία διεξαγωγής αδιαβλήτων εκλογών... Ηξιζεν, άλλωστε, η ανάληψις οιουδήποτε κινδύνου, έστω και με μόνην την ελπίδα να αποτραπή η ακολουθήσασα εθνική συμφορά. Διότι η καταστροφή της Κύπρου είναι ανυπολόγιστος εθνική συμφορά.»
Ο Μαρκεζίνης και αφού είχε πάρει αόριστες διαβεβαιώσεις περί της διεξαγωγής ελεύθερων εκλογών και της αναθεώρησης του Συντάγματος (το οποίο είχε ενισχύσει το ρόλο του Προέδρου της Δημοκρατίας έναντι του Πρωθυπουργού), ανέλαβε τα καθήκοντά του στις 6 Οκτωβρίου, και με το σύνθημα «συγχώρεση-λήθη-δίκαιες εκλογές», άρχισε τις συνομιλίες με τους πολιτικούς αρχηγούς προκειμένου να τους πείσει να πάρουν μέρος στις εκλογές.
Εξαιρουμένων των Π. Κανελλόπουλου και Γ. Μαύρου, οι περισσότεροι πολιτικοί της ΕΡΕ καθώς και της Ένωσης Κέντρου υποστήριζαν λίγο ή πολύ το επονομαζόμενο και πείραμα Μαρκεζίνη. Χαρακτηριστική της αντιλήψεως αυτής είναι η επιστολή του Νικόλαου Μομφεράτου (ο οποίος θα συμμετάσχει στην κυβέρνηση) προς τον Κ. Καραμανλή με ημερομηνία 7 Νοεμβρίου 1973. «(...)νομίζω ότι η λύσις Μαρκεζίνη επιβάλλεται να υποστηριχθεί, διότι αποτελεί βήμα προόδου προς την κατεύθυνσιν της δημιουργίας συνθηκών ομαλότερων (...) Δρομολογείται η επαναλειτουργία πολιτικού βίου. Αι εκλογαί αποτελούν μεγάλην ευκαιρίαν. Δεν θα πρέπει να χαθεί από πάθη, πείσματα, προσωπικάς αντιθέσεις ή απωθημένας καταστάσεις που κατέχουν τον πολιτικόν κόσμον. Βεβαίως όταν λέγω "Ευκαιρίαν" δεν εννοώ ότι ο πολιτικός κόσμος θα επανέλθει κυρίαρχος του δημόσιου βίου. Άλλωστε δεν θα έπρεπε να είναι και αυτή η επιδίωξίς του.»
Οι διαμαρτυρίες και εξεγέρσεις του φοιτητικού κόσμου που ξεκίνησαν από τις αρχές του 1973, κορυφώθηκαν στα γεγονότα του Πολυτεχνείου. Η απάντηση της κυβέρνησης, με την εισβολή των τανκς στο χώρου του Ιδρύματος προκειμένου να καταστείλουν την εξέγερση, φανέρωσε τις σαθρές βάσεις πάνω στις οποίες στηριζόταν το πείραμα Μαρκεζίνη. Ο ίδιος ο Πρωθυπουργός μάλιστα, αποφάνθηκε ότι «ευρισκόμεθα προ ενός οργανωμένου σχεδίου αναταραχής» και γι' αυτό «ήχθημεν εις την απόφασιν όπως εγκαταλείψωμεν την μέχρι της στιγμής εκείνης ακολουθηθείσαν τακτικήν της ανοχής και αναμονής, προς τούτο δε εισηγήθην εις τον, κατά το Σύνταγμα, αρμόδιον Κύριον Πρόεδρον της Δημοκρατίας, την κήρυξιν του στρατιωτικού νόμου και την υπό των Ενόπλων Δυνάμεων επικούρησιν των Σωμάτων Ασφαλείας, προς πλήρη αποκατάστασιν της τάξεως»
Μετά από 49 ημέρες στη διακυβέρνηση της χώρας, η κυβέρνηση Μαρκεζίνη και ο Γεώργιος Παπαδόπουλος, θα ανατραπούν από τον έτερο ισχυρό άντρα της Χούντας, τον ταξίαρχο Δημήτριο Ιωαννίδη.
Πηγή: el.wikipedia.org
Τα αρχεία για την ανατροπή Παπαδόπουλου
Σε μια προσπάθεια διατήρησής της στην εξουσία, η δικτατορία αποπειράθηκε να «πολιτικοποιηθεί». O Παπαδόπουλος μεταπήδησε στην προεδρία της «Δημοκρατίας» και τη θέση του πρωθυπουργού κατέλαβε ο Σπύρος Μαρκεζίνης, ο οποίος παρέμεινε στο αξίωμα αυτό μέχρι τις 25 Νοεμβρίου 1973, όταν ο Παπαδόπουλος ανατράπηκε από τον Ιωαννίδη.
«Πρόκειται για μια θλιβερή ημέρα για την Ελλάδα», διαβάζουμε στο τηλεγράφημα από την Αθήνα μετά το πραξικόπημα του Ιωαννίδη. «Δεν μπορούμε να φανταστούμε πού μπορεί να οδηγήσει η νέα κατάσταση», σημειώνει ο Γκόβιν της βρετανικής πρεσβείας. O Βρετανός διπλωμάτης τόνιζε ότι στόχος του νέου πραξικοπήματος ήταν «η αποκατάσταση του πνεύματος της επανάστασης του 1967 και όχι η προετοιμασία του δρόμου για την επιστροφή του Καραμανλή».
O Γκόβιν εκτιμούσε ότι το καθεστώς του Ιωαννίδη θα αποδεικνυόταν περισσότερο σκληρό από τη δικτατορία του Παπαδόπουλου και ότι θα συνέτεινε στην περαιτέρω απομόνωση της χώρας. Στο τηλεγράφημα επικρίνεται η στάση των πολιτικών που αρνήθηκαν «να εκμεταλλευτούν την ευκαιρία που τους προσέφερε ο Μαρκεζίνης και οι οποίοι ήταν πρόθυμοι να υποστηρίξουν τους διαδηλωτές το περασμένο Σαββατοκύριακο…», όπως σημειώνει ο Γκόβιν. «H στάση τους αυτή δείχνει την ανευθυνότητα των Ελλήνων πολιτικών», παρατηρεί ο Βρετανός διπλωμάτης. Και το τηλεγράφημα της 25ης Νοεμβρίου 1973 καταλήγει (FCO 9/1717):
«H συμπεριφορά των Ελλήνων πολιτικών και η στάση των ξένων κυβερνήσεων, που αρνήθηκαν να υποστηρίξουν τον Μαρκεζίνη και να λάβουν σοβαρά υπόψη τους τις προειδοποιήσεις του για το τι επρόκειτο να επακολουθήσει αν αποτύγχανε το πείραμά του, εν μέρει είναι η αιτία για ό,τι συνέβη. Το χειρότερο που θα μπορούσε να συμβεί έγινε και τώρα είμαστε αντιμέτωποι με μια κατάσταση χωρίς να βλέπουμε να υπάρχει έξοδος από την κρίση. Οσο χρονικό διάστημα ο Παπαδόπουλος είχε τον έλεγχο της κατάστασης, μπορούσαμε να ελπίζουμε ότι το καθεστώς ίσως ξεπερνούσε το πολιτικό αδιέξοδο. Τώρα όμως, με στρατηγούς στην εξουσία που δεν έχουν καμία απολύτως λαϊκή υποστήριξη, κανείς διερωτάται αν αυτό το τελευταίο πραξικόπημα μπορεί να οδηγήσει σε κάτι θετικό. Θα πρέπει να περιμένουμε να ανακοινωθούν τα ονόματα των άλλων μελών της νέας κυβέρνησης για να επιβεβαιώσουμε τις εκτιμήσεις μας».
Στις 6 Δεκεμβρίου, εκτενή έκθεση για τις εξελίξεις στην Ελλάδα κάνει ο Βρετανός πρέσβης σερ Ρόμπιν Χούπερ (FCO 9/1717).
Το Πολυτεχνείο
Ο πρέσβης στην Αθήνα εκτιμούσε ότι ο Παπαδόπουλος «έχασε το παιγνίδι», επειδή επιχείρησε «ανοίγματα προς τους πολιτικούς» εκτός του στενού κύκλου των πραξικοπηματιών της 21ης Απριλίου. H εξέγερση του Πολυτεχνείου, μετά την επιμνημόσυνη δέηση για τον Γεώργιο Παπανδρέου στις 4 Νοεμβρίου 1973, με αφορμή τη συμπλήρωση πέντε χρόνων από τον θάνατό του, «ήταν η τελευταία πράξη του δράματος». Εκείνη την περίοδο, σύμφωνα με τον Χούπερ, υπήρχαν ενδείξεις «προκλητικών ενεργειών από τους εξτρεμιστές της αριστεράς και από σκληροπυρηνικά στοιχεία στους κόλπους του στρατού που χρησιμοποίησε υπερβολική βία για την αντιμετώπιση των ταραξιών».
Ο ισχυρός άνδρας του πραξικοπήματος της 25ης Νοεμβρίου ήταν ο Ιωαννίδης. H σύνθεση της κυβέρνησης Ανδρουτσόπουλου κάθε άλλο παρά εντυπωσιακή ήταν. Το νέο κυβερνητικό σχήμα κατά πάσα πιθανότητα δεν θα ήταν σε θέση να επιλύσει τα προβλήματα που αντιμετώπιζε η χώρα. «H κοινή γνώμη είναι κατηφής», γράφει ο Χούπερ. O Βρετανός πρέσβης ανέμενε το πραξικόπημα και η ανατροπή του Παπαδόπουλου να έχουν επιπτώσεις στις σχέσεις της Ελλάδας με το NATO και στην ικανότητα της χώρας να ακολουθήσει μια πολιτική στις εξωτερικές σχέσεις ή στην οικονομία που να έχει συνοχή.
Παρά τις δυσοίωνες προβλέψεις για τη νέα κυβέρνηση, ο Χούπερ εκτιμούσε ότι «η βρετανική πολιτική στην Ελλάδα θα έπρεπε να παραμείνει αμετάβλητη». Από την άλλη μεριά, υπογράμμιζε ότι «οι στόχοι της βρετανικής πολιτικής θα ήταν δυσκολότερο να επιτευχθούν».
kathimerini.gr 1/1/2004
